Być czy nie być swoim własnym prezesem – umowy o prace w jednoosobowej spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.

Zarząd jest obligatoryjnym organem w spółkach kapitałowych (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna). Podstawą wykonywania obowiązków członka zarządu może być powołanie lub nawiązanie dodatkowego stosunku pracy lub innej umowy cywilnoprawnej. Na możliwość taką wskazuje wprost art. 203 Kodeksu Spółek Handlowych, który mówi o tym, że odwołanie członka zarządu nie pozbawia go roszczeń wynikających ze stosunku prawnego lub innego stosunku prawnego dotyczącego pełnienia funkcji członka zarządu (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2009 roku, sygn. akt I UK 15/09). Należy jednak pamiętać, że powyższe dotyczy sytuacji, w której spółka kapitałowa ma więcej niż jednego wspólnika.

Problem pojawia się w przypadku spółki jednoosobowej to znaczy takiej, która ma tylko jednego wspólnika, który nadto realizuje swoje obowiązki na podstawie umowy o pracę . Co prawda art. 203 Kodeksu Spółek Handlowych nie wprowadza żadnych dodatkowych przesłanek lub ograniczeń przy zawieraniu umów z członkami zarządu, jednak w tej sytuacji należy sięgnąć do przepisów Kodeksu pracy, które regulują elementy konieczne dla istnienia ważnego stosunku pracy. Art. 22 Kodeksu Pracy wprost wskazuję, że istotą zatrudnienia jest wykonywanie pracy pod kierownictwem pracodawcy oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym. Innymi słowy jednym z podstawowych elementów takiego stosunku jest obecność relacji kierowniczej.

W przypadku, gdy jedyny wspólnik spółki kapitałowej zostaje zatrudniony na stanowisku członka zarządu w ramach stosunku pracy, de facto podlega swojemu własnemu kierownictwu, gdyż nie ma nad nim innego kontrolującego go organu. W judykaturze Sądu Najwyższego od lat zgodnie przyjmowany jest pogląd, że taka sytuacja jest niedopuszczalna. Na podstawie takiej umowy członek zarządu pozostaje w stosunku pracy z samym sobą, tj. występuje w roli zarówno pracownika jak i własnego pracodawcy. Z uwagi na brak podporządkowania nie istnieją podstawy do uznania takiego stosunku jako stosunku pracy. Sąd Najwyższy w wyroku o sygn. akt: II UK 357/09 wyraził pogląd, że stosunek pracy wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością będącego jednocześnie prezesem zarządu wygasa z chwilą nabycia przez niego wszystkich udziałów w tej spółce. Wynika z tego jednoznacznie, że niemożliwe jest istnienie takiego stosunku pracy w sytuacji, gdy wspólnik posiada wszystkie udziały.

Co więcej w takiej sytuacji nie spełniania się kolejny element konieczny dla istnienia stosunku pracy tj. otrzymania należnego wynagrodzenia za wykonaną pracę. W jednoosobowej nie dochodzi bowiem do przesunięcia majątkowego, ponieważ w rzeczywistości następuje ono w obrębie majątku wspólnika.

Ważną zmianą w dotychczasowej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego stanowi wyrok z dnia 3 sierpnia 2011 r. sygn. akt I UK 8/11, w którym to Sąd Najwyższy wskazał, że tak samo powinniśmy traktować wspólnika posiadającego prawie wszystkie udziały, którego to Sąd nazywa wspólnikiem „niemal jednym”. Chodzi tutaj o sytuacje, gdzie udział udziałów jest jedynie iluzoryczny np. gdy jeden wspólnik ma 99/100 udziałów, a drugi wspólnik 1/100. Niestety wspomniane orzeczenie może powodować powstanie kolejnych wątpliwości gdyż Sąd nie wskazuje jasnej interpretacji użytych przez siebie terminów „niemal jedyny wspólnik” lub „udziałowca iluzoryczny”, a nawet nie zawiera w orzeczeniu choćby wskazówek, którymi powinno się kierować przy interpretacji tych pojęć.