Potrącenie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym

Potrącenie wierzytelności przez wierzyciela w stosunku do upadłego stanowi jeden ze sposobów zaspokajania w postępowaniu upadłościowym. Dzięki instytucji potrącenia wierzyciel ma możliwość zaspokojenia poza podziałem funduszów masy upadłości lub podziałem sum uzyskanych ze zbycia składników obciążonych.

PRZESŁANKI POTRĄCENIA WIERZYTELNOŚCI

Aby potrącenie mogło być skuteczne powinny zostać spełnione przesłanki potrącenia określone w ustawie Kodeks cywilny tj. istnienie dwóch wymagalnych wierzytelności – takich, gdzie dwa podmioty są jednocześnie względem siebie wierzycielem i dłużnikiem. Nadto przedmiotem obu wierzytelności muszą być pieniądze lub rzeczy takiej samej jakości, oznaczone co do gatunku.

Wierzytelność upadłego może zostać potrącona z wierzytelnością wierzyciela w przypadku, gdy obie wierzytelności istniały w dniu ogłoszenia upadłości. Ustawodawca wskazuje, iż istotne jest powstanie wierzytelności, a nie termin jej wymagalności. Powyższe należy uargumentować tym, iż zgodnie z przepisem art. 91 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe „z dniem ogłoszenia upadłości zobowiązania pieniężne upadłego, których termin nie nastąpił, stają się wymagalne z dniem ogłoszenia upadłości.”

Należy jednak pamiętać, iż potrącenie zdefiniowane w przepisie ustawy Prawo upadłościowe ma zastosowanie wyłącznie do potrąceń wierzytelności upadłego, a wierzytelnością przysługującą upadłemu, o ile tanowi ona składnik masy upadłości. W przypadku gdy potrącenie następuje między wierzytelnością wierzyciela, a wierzytelnością upadłego, która nie należy do masy upadłości wówczas potrącenia należy dokonać na zasadach ogólnych wyrażonych w ustawie Kodeks cywilny (vide: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 1997 roku, I CKN 3/97). To samo dotyczy wierzytelności , które powstały po ogłoszeniu upadłości. (vide: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2994 roku, I CRN 149/94)

Do potrącenia, zgodnie z przepisami ustawy Prawo upadłościowe nadaje się wierzytelność wierzyciela, na którą składa się należność główna wraz z odsetkami naliczonymi na dzień ogłoszenia upadłości, z kolei wierzytelność upadłego obejmuje wówczas kwotę całkowitą tj. należność główną i odsetki skapitalizowane na dzień otrzymania oświadczenia o potrąceniu.

OGRANICZENIE MOŻLIWOŚCI POTRĄCENIA WIERZYTELNOŚCI

Potrącanie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym niesie za sobą pewne ograniczenia. Należy do nich sytuacja, w której dłużnik upadłego nabył wierzytelność w drodze przelewu lub indosu po ogłoszeniu upadłości albo nabył ją w ciągu ostatniego roku przed dniem ogłoszenia upadłości, wiedząc o istnieniu podstaw do ogłoszenia upadłości. W opisanej sytuacji potrącenia nie jest dopuszczalne. Sprawa ma się nieco inaczej, gdy nabywca stał się wierzycielem upadłego wskutek spłacenia jego długu, a  tym samym w momencie przejęcia odpowiedzialności za dług nie wiedział o podstawach do ogłoszenia upadłości. W takiej sytuacji potrącenie jest zawsze dopuszczalne, o ile przejęcie omawianej powyżej odpowiedzialności nastąpiło co najmniej na rok przed dniem ogłoszenia upadłości.

WYŁĄCZENIE MOŻLIWOŚCI POTRĄCENIA WIERZYTELNOŚCI

Nie jest dopuszczalne potrącenie, jeżeli wierzyciel stał się dłużnikiem upadłego po dniu ogłoszenia upadłości. Wówczas, jak wskazano powyżej, potrącenia należy dokonać na zasadach ogólnych wyrażonych w ustawie Kodeks cywilny.

OŚWIADCZENIE O POTRĄCENIU

Oświadczenie o potrąceniu powinno być złożone przez wierzyciela nie później niż przy zgłoszeniu wierzytelności. Wskazać jednak należy, iż zgodnie z poglądem wygłoszonym w orzecznictiwe „Wierzyciel upadłego, który w terminie (…) nie złożył oświadczenia o potrąceniu przysługującej mu przeciwko upadłemu wierzytelności, może skutecznie podnieść zarzut potrącenia tej wierzytelności z wierzytelnością wzajemną upadłego w postępowaniu wszczętym przez syndyka masy upadłości.” (vide: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2019 roku, I CSK 749/17)